Sat�r Aras� Bulu�malar� devam ediyor

2013-12-28

Eski Yara: M. Âkif

Konuk: Mehmet Ruyan Soydan
Tahsin Y�ld�r�m

�stiklal Mar�� airimiz Mehmet Âkif’i (1873-1936) anmak ve anlamak neden zor?

Bu ve benzer sorulara, �airin Safahat’ta “�ark’�n kapanmayan yaras�” olarak gördü�ü “mahalle kahvesi”den hareketle cevaplar ar�yor, günümüzde benzer mekânlar ve sosyal medya ile mahalle kahvesi aras�ndaki ili�kileri de�erlendiriyoruz. Merhum Mehmet Âkif’in vefat y�l dönümünde, Sat�r Aras� bulu�malar�nda Âkif â�� Mehmet Ruyan Soydan’�n misafir olarak kat�laca�� program�m�za davetlisiniz.

28 Aral�k 2013
Cumartesi
10:30 Kahvalt�
11:15 Söyle�i

Bahariye Mevlevihanesi
Silahtara�a Cad. No:12 , Eyüp
0212 614 33 88
0532 524 57 14
[email protected]

Mahalle Kahvesi

Karde�im Hüseyin Avni’ye

“Mahalle kahvesi!” Osmanl�lar bilir ne demek?
Tasavvur etme sak�n “Görmedim nedir?” diyecek.
Dilenci �ekline girmi� bu sinsi cânîler,
Bu, gündüzün bile yol vermeyen, harâmîler,
Ad�mda bir, dikilir, azminin, gelir, önüne...
Zavall� yolcunun art�k k�yar bütün gününe!
Evet, dilenci san�r seyr eden k�yafetini;
Fakat bir onlu�a âgû� açan sefâletini,
Görüp de rikkate �âyân, biraz sokulsa, hemen,
Vurur �ikâr�n� tâ kalbinin samîminden!
Mahalle kahvesi hâlâ niçin kapanmamal�?
Kapans�n elverir art�k bu perde pek kanl�!
Hay�r, bu perde, bu �ark’�n bak�lmayan yaras�;
Bu, çehresindeki levsiyle yurda yüz karas�;
Hayat�m�zda gediktir “gedikli” nâm�yla,
Aç�k durur koca bir kavmin ihtimâm�yla!
Sak�n firengiye benzetmeyin fecâatini:
Bu karha milletin emmekte rûh-i gayretini.
Mahalle kahvesi �ark’�n harîm-i katilidir;
Tamam o eski batakhaneler mukabilidir.
Zavall� ümmet-i merhume ölmeden gömülür;
Söner bu hufrede idrâki, sonra kendi ölür...
Muhît'i levsine dolmu� ki öyle manzaralar:
Girince nûr-i nazar simsiyâh olur da ç�kar!
Yatar zemuvi sefilinde en kesîf e�bâh,
Yüzer havâiyi sakilinde en habîs ervâh,
Dehân-� lânete benzer yar�klar�yla tavan,
Kusar içinde neler varsa hat�rat�ndan!
O hat�rat� sak�n sanmay�n: Mealidir;
Bütün rezâil-i târihimizle mâlîdir.
Neden mefâhir-i eslâfa kahr edip, yaln�z,
Mülevvesât�na mâzîmizin sar�lmaday�z?
K�� uykusunda m� geçmi�ti ömrü ecdad�n?
Hay�r, o nesl-i necîbin, o �anl� evlâd�n,
Damarlar�nda �ehâmet yüzerdi kan yerine;
Yüreklerinde ölüm �evki vard� can yerine.
Fakat biz onlara âid ne varsa elde, yaz�k,
Birer birer y�karak kahvehaneler yapt�k!
Bütün heyâkil-i sanat yeti�tiren �ark’�n,
Zemindi feyzi nas�l �ûrezâra döndü bak�n!
Ne hastahanesi kalm�� zavall� eslâfin,
Ne bir imâreti, bitmi� elinde ahlâf�n.
Kanallar�n izi yok, köprüler harâb olmu�;
Sebillerin ba�� bo�, çe�meler serâb olmu�!
O kahraman babalardan do�an bu nesl-i cebîn
Ne gîrudâr-i maî�et bilir, ne kedd'i yemîn.
Azâb içinde kal�r sa’yi görse rü’yâda!
Niçin yorulmal� zâten “ölümlü dünyâ”da?
Vücud emânet-i Hak, do�ru, hem de cennetlik.
Bu kahveler gibi Cennet de müslimîne gedik!
“Hayât-� aile” isminde bir maî�et var;
Saadet ancak odur... dense hangimiz anlar?
Hayâta âile dünyâda en safâl� hayat,
Fakat o âlemi bizler tan�r m�y�z? Heyhat!
Sabahleyin dola��p bir kazanca hizmetle;
Evinde ak�am otursan kemâl-i izzetle;
Kar�n, çocuklar�n, annen, baban, kimin varsa,
Dola�salar, seni kat kat bu hâleler sarsa;
Sarây-� cenneti yurdunda görsen olmaz m�?
�çinde his ta��yan kalb için bu zevk az m�?
Kar�n nedîme-i rûhun; çocuklar�n ruhun;
Anan, baban birer âgû�-i ilticâ-y� masûn.
S�k�ld�n öyle mi! Lâkin, biraz al��san e�er,
Fezâ kadar sana vâsi gelir bu dar çember.
Ne var �u kahvede bilmem ki s��m�yorsun eve?
Gelin de bir bakal�m... Buyurun i�te bir kahve:
Çamurlu bir kap�, üstünde bir de�irmi delik;
Önünde tahta m�, toprak m�? Sorma, pis bir e�ik.
�u gördü�üm yer için her ne söylesen caiz;
Ah�rla fark�: O yemliklidir, bu yemliksiz!
Zemîni yüz sene evvel dö�enme malta imi�...
“�mi�”le söylüyorum. Çünkü anlamak uzun i�,
O bir kar�� kirin alt�nda hangi maden var?
Tavan aç�k kuka renginde; sa�l� sollu duvar,
Maun cilâs�na batm�� tütünle nargileden;
Duman ocak gibi ç�kmakta çünkü her lüleden.
Dikilmi� ortaya boynundan üstü az koyu al,
Vücudu kapkara, leylek bacakl� bir mangal.
�u var ki bilmeyen insan görürse birden e�er;
“Bal�kç�l�n kara saçtan yap�lma heykeli!” der.
Kenarda, peykelerin alt ba��nda bir kirli
Tomar sürükleniyor, bir yatak ki besbelli:
Çekilmi� üstüne ya�murlu�umsu bir p�rt�,
Zavall�n�n, güveden, lîme lîme hep s�rt�.
Kurur bu örtünün üstünde ya�l� bir mendil;
Ki “bir tependen inersem!” diyen has�r zenbil;
Onun hizas�na gelmez mi, bir döner �öyle;
Sicimle kulpuna ilmikli çifte mestiyle!
Duvarda eski ocaklar kadar geni� bir oyuk,
�çinde caml� dolap var ya, raflar�nda ne yok!
Birinci katta sülük beslenen büyük kavanoz;
Onun yan�nda kan almak için be� on boynuz.
�kinci katta bütün kerpetenler, usturalar...
Demek ki kahveci hem di� tabibi, hem perukâr!
�nanmad�msa de�ildir tereddüdün s�ras�;
Uzun lâk�rd�ya hacet ne? ��te mosturas�:
Çekerken etli kemiklerle ayr�l�p çeneden,
Sonunda bir ipe, boy boy, onar onar, dizilen,
�u kazma di�leri sen mahya belledinse, de�il;
Birer mezara i�aret dü�ün ki her kandil!
Üçüncü katta durur sâde havlu bohçalar�.
Sa��nda cam dolab�n hücre hücre bitpazar�.
Duvarda türlü resimler: Al�nd� Çaml�beli,
Kaç�rm�� Ayvaz’� a�lar Köro�lu rahmetli!
Arab Üzengi’ye çalm�� ah �smail gürzü;
A�açta ba�l� duran k�zda i�te �imdi gözü.
Firakl�d�r Kerem’in “Of!” der demez yan��,
Fakat �u “Ah mine’l'a�k”a kim durur kar��?
Gelince Ezrakabânû denen acuze kad�n,
Külüngü dü�mü� elinden zavall� Ferhâd’�n!
Görür de böyle Rüfâî’yi: Elde kamç� y�lan,
Beyaz bir arslana binmi�, durur mu hiç dede can?
Bak�nd� bak Hac� Bektâ�’a: Deh demi� duvara!
Resim bitince gelir �üphesiz ki beyte s�ra.
Birer birer oku mümkünse, sonra manâ ver...
Hay�r, hülâsas� kâfi, yekûnu ömre sürer:
Bedâhaten kusulan herze pâreler ki dü�ün,
Epey zaman daha lâz�md� herze olmak için!
Oturmadan içi ya� ba�lam�� bodur masan�n,
Yay�lm�� üstüne birçok kâ��t ki, oynayan�n,
Elinde ya�l� me�in zanneder görünce adam.
Ya tavlan�n kiri, kabil de�ildir, anlatamam.
Harîtavâri aç�lm�� en orta yerde dama;
Beyaz m� ta�lar�, yâhud siyah m�, hiç sorma!
Hutûtu: Gayr^i muayyen hudûdu memleketin:
Nazarda haylice idman gerek ki fark etsin!
Deliklerindeki pislik lebâleb olsa, yine,
Bak�nca bunlara gayet temiz kal�r domine.
Delikli çekmece var ha! Demirba� e�yadan;
Yan�nda bir de kulaks�z tekir... Unutma aman!
-As�ld� bey koza!
-Besbelli, bak s�r�tt� aval;
- Bacak elinde mi?
- K�r, Hamdi sen de da�l�y� al.
- Ulan! Kapakta imi� da�l�... Hay köpo�lu köpek!
-Köpo�lu kendine benzer, uzun kulakl� e�ek!
- Sekizli, onlu, ne çektinse ver de oryay� tut.
-Halim, ne u�ra��yorsun bu ç�kmaz i�te: Kaput!
-Cihar ü yek mi o ta�?
- Hiç s�k�lma öldü dü-�e�!
- Elimde yok mu diyor? Çek babam!
- Aman �e�-be�!
-Hemen de buldu be? Gelsin hesaplay�p durma!
-Bi parti yendi ya ak�am, dikiz gelin kuruma
- Dü-be�le ba�l�yorum.
- Ya�ma yok!
- Elindeki ne?
-Se-yek.
- Aman durun öyleyse: Penc ü yek domine!
- M�z�kç� dendi mi, sensin diyor, bak�n a�alar:
K�r�k m� söyleyin Allah için �u can�m zar?
- K�r�k!
- De�il!
- Alimallah k�r�k!
- De�il billâh!
-Yeminsiz oynayamazlar ki, ah çocuklar ah!
-Kar��masan i�in olmaz de�il mi? Sen de bunak!
-Gelirsem ö�retirim �imdi...
- Ay �u pampine bak!
Gelip de ö�retecekmi�... Mezarc� Mahmud’a git!
Bir üflesen gidecek ha... Tirit mi sâde tirit!
-Zemâne piçleri! Gördün ya hepsi besmelesiz...
Ne sayg� var, ne hayâ var. E�er bizim i�imiz,
Bu kaltabanlara kalm��sa vay benim ba��ma!
-Herif belâya sokars�n d�r�ldan�p durma!
-Mezarc� Mahmud’a git ha? Bak�n it o�luna bir!
Küfürbaz, alçak, edepsiz... Bu söylenir mi Bekir?
-Yolunca terbiye verdin ya aferin Hasan A�.
-B�raksalar beni, çoktan marizlemi�tim ya!..
- Mezarc� Mahmud’a ha? Vay babas�n�n can�na!
Bunun ya��nda iken biz büyüklerin yan�na,
Okur da öyle girer, hem ayakta beklerdik;
Otur, demezseler elpençe sâde dinlerdik;
Hay�r, bu böyle de�ildir demek, ne haddimize!
Evet, desek bile derlerdi: Sus behey geveze!
-Otuz ya��nda idim belki; annesiz, d��ar�
Kolay kolay ç�kamazd�m: Döverdi çünkü kar�!
Bugün, onalt�y� doldurmam�� yumurcaklar,
Odun yemez iyi bil ha! Geberse kar�� koyar.
Geçende dövmek için yoklay�m dedim Kerim’i... B�rak!
E�ek de�ilim ben, deyip dikilmez mi?
Dayak e�ekler içinmi�, adam dövülmezmi�...
-Ya biz, sözüm ona, merkeb miyiz Bekir, bu ne i�?
Döverdiler bizi her gün de kar�� koymazd�k...
Ben öyle terbiye oldum... Kolay m� insanl�k?
-Dokundurur mu, ne mümkün, elo�lu hiç adama?
O Müslümanlar� sen �imdi, hey kuzum arama!
Gürültüsüz oyun isterseniz gelin damaya:
Zavall�, açmaza dü�mü�... Bak�n hesaplamaya!
Oyuncunun biri dalg�n, elinde ta� duruyor;
Rakîbi hâlbuki lâ-yenkat� b�y�k buruyor.
Seyirciler mütefekkir, güzîde bir tabaka;
Dü�ünmelerdeki �îveyse büsbütün ba�ka:
Kiminde el, filân asla kar��m�yorken i�e,
Kiminde durmadan i�ler benân-� endî�e!
Al i�te: “Beyne burundan gerek, demi� de, hulûl”
Taharriyât-� amîkayla muttas�l me�gûl!
Mühendis olmal� mutlak �u ak sakall� adam:
Zemîne, dâire �eklinde yayd� bir balgam;
Abanm�� oldu�u bir yamr� yumru de�nekle,
Mümâslar çekerek soktu belki yüz �ekle!
Ayak teriyle cilâlanma tahta peykelere,
Külâhl�, fesli dizilmi� y��n y��n çehre:
Nasîb-i fikr ü zekâdan birinde yok gölge;
Duyulmam�� bu beyinlerde his denen meleke!
-Aman can�m, �u bizim kom�u amma u�ra��c�!
-Ne belledin ya efendim? Onun bir ismi Hac�!
-Çocu�, ha mektebe verdim, ha vermedimdi diye,
Sokak sokak geziyor...
-Koymuyor mu medreseyi
-Koyar m� hiç? Arabî �imdi kim okur art�k?
-Evet, gâvurcaya dü�tük de sanki i� yapt�k!
-Binâ’ya üç sene gittimdi hey zamanlar hey!
�lim de kalmad�...
- Zâten ne kald�? Hiç bir �ey.
-Mahalle mektebi lâz�md�r eski yolda bize;
Sülüs, nesih bitiyor yoksa hepsi... Keyfinize!
-On üç ya��nda idim ald��m zaman ketebe.
Geçende sen ne bilirsin? demez mi bir zübbe?
Dedim, ulan seni gel ben bir imtihan edeyim,
Otur da yap bakal�m �öyle bir k�yak temmim.
-Nas�l, becerdi mi?
- Kabil mi! Rabbi yessir’i ben,
Tamam be� ayda de�i�timdi kalfam�z sa� iken.
-Nedir elindeki yahu?
- Cerîde.
- At �u pisi.
-Neden?
- Yalan yaz�yor, o�lum, onlar�n hepisi.
- Ya do�ru yazsa asarlar... Ne oldu Volkan’c�,
Unuttunuz mu?
-B�rak, bo�bo�azl�k etme Hac�!
�u kar��dan gözeten fesli, zann�m, a�z�kara...
-Hay�r, demem o de�il...
-Durma sen belân� ara!
- Can�m lâtîfe yapar, bilmiyor musun Ömer’i?
-Biraz rahats�z�m Ahmed, yak�n benim feneri!
Duyuldu bir iri ses, arkas�ndan isti�far...
Me�er ge�irti imi�.
-Pek �ifal� �ey �u h�yar:
Cac�k yedin mi ne hikmet, haz�r hemen teftîh...
-Evet �ifal� yemi�tir...
-Yemi� mi? Lâ-te�bîh.
-Günâha girme. Tefâsîrde öyle yazm��lar...
Day�m demi�ti ki: Gördüm, h�yar hadiste de var.
-Hasan, bizim yeni dâmad ne oldu anlamad�k,
Görünmüyor?
- Kar� koyvermiyor: Herif, k�l�b�k.
- Evinde çan çan eden erke�in de akl�na �a�...
Lâf anlamaz di�i mahlûku, durma sen u�ra�.
-Kim u�ra��r a babam, bunca y�ll�k ehlim iken,
Adam hesab�na koymam bizim köro�lunu ben.
Tavan�n pervaz� alt�ndaki toprak yuvadan,
Bak�yor bunlara, yan yan, iki çift ince nazar:
“Ya sizin bir yuvan�z yok mu?” diyor anla��lan,
Di�i erkek çal��an yavrulu k�rlang�çlar...

Hüseyin Avni Ula�: (1887-1948) Akif in yak�n dostlar�ndan. Birlikte Milli Mücadele'ye kat�lm��* Birinci Meclis’te muhalefet grubunda yer alm��t�r. Milli Kalk�nma Partisi’nin kurucular�ndand�r.

Kelimeler:
rikkat: Merhamet, incelik
�ikâr: Av
samîm: �ç, as�l, öz
levs: Kirlilik, pis
fecâ'at: Feci, yürekler ac�s�
karha: Yaralama, yaralanma
rûh-i gayret: Gayret
ruhu ümmet-i merhume: Rah¬metli (açmas�) ümmet
hufre: Çukur
muhît-i levs: Pis ortam
e�bâh: Bedenler
havâ-y� sakîl: A��r hava
habîs: Kötü
ervâh: Ruhlar
dehân-� lâ'net:Lanetli a��zlar
meâlî:Yüksek manalar
mâlî: Dolu, fazla, çok me;âhin Övünülecek �ey
eslâf: Önceden gelenler
Nülevvesât:Kirlilikler
�ehâmet:Cesaret ve yi�itlik
heyâkil-i san'at:Sanat abi¬deleri
zemîn-i feyz: Bereketli top¬rak
�ûre-zân Çorak, kurak yer
imaret: Hay�r kurumu
ahlâf: Geriden gelenler
nesl-i cebîn: Yüreksiz nesil
gîri�dâr-� ma'î�et: Geçim kavgas�
kedd-i yemîn: El eme�i
sa'y: Çal��ma
kemâl-i izzet: Büyük hür¬met
Perukar: Berber
acûze: Kocakar�
yekûn: Toplam
mostura: Örnek
külüng: Kazma
bedâheten: Ortal�k yerde
firakl�: ac�kl�
hülâsa: Bir �eyin özü, k�saca
herzepâre: Saçma lak�rd�
Ah mine’l-a�k: Üzerinde “Ah bu a�k�n elinden” anlam�na gelen bu sözün yaz�l� oldu�u levha kastedilmektedir.
Ezrakabânû: Ferhat ile �irin adl� halk hikâyesindeki arabozucu ya�l� kad�n.
hutût: Çizgi lebâleb: A�z�na kadar dolu
dü-�e�: �ki alt�
gayr-i muayyen:Belirsiz
cihar ü yek: Dört ve bir
�e�-be�: Alt� be�
Koz: �skambil oyununda di�er kâ��tlar� alabilen kâ��t
Bacak: O�lan veya vale olarak bilinen kâ��t
Da�l�: Papaz olarak bilinen kâ��t
Orya: Karo.
Kaput: Rakip oyuncuya hiç el vermeden oyunu kazanmak
se-yek: Üç bir
k�r�k: Kusurlu, kötü
marizlemek: �i�lemek, öldürmek
Penç:Be� kaltaban: Hilekâr
lâ-yenkat�': Sürekli
benân-� endî�e: Dü�ünen parmaklar
hulûl: Gelip atma, girme
taharriyât: Ara�t�rma
arnika: Derin
muttas�l:Sürekli
mümâs: Dokunma
peyke: Tahta sedir
cerîde: Gazete
bo�bo�az: Geveze
a�z�kara: Sivil polis
Bina: Arapça fiillerin anlam bak�m�ndan çe�itlili�ini konu alan dilbilgisi kitab�.
Sülüs: Arap harfleriyle yaz�lan bir tür kal�n ve süslü yaz�,
Nesih: Eskiden daha çok kitaplarda kullan�lan bir yaz� türü,
Ketebe: Hat hocas�n�n ö�rencisine verdi�i icazet.
Temmim yapmak: 'Rabbi yessir' diye ba�layan duay� okumak.
Volkanc�: Volkan Gazetesi’nin sahibi Demi� Vahdeti. Tarihte 31 Mart Olay� olarak bilinen karga�aya sebep oldu�u gerekçesiyle idam edilmi�tir.
isti�far. Tövbe, af dileme
teftîh: Ge�irti, açma
lâ-te�bîh: Yanl��
benzetmetefâsîr: Tefsirler, Kur'an'� izah eden kitaplar,